ضایعات (تلفات و دورریز) محصولات کشاورزی و مواد غذایی

از دیدگاه سازمان خواربار کشاورزی (FAO) و برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP)، هرگونه تغییر در کیفیت محصول  کشاورزی که باعث غیر قابل خوراکی شدن و غیرقابل دسترس شدن و عدم ایمنی آن شده و محصول کشاورزی را برای انسان غیر  قابل مصرف نماید، ضایعات (تلفات و دورریز) تلقی می گردد(FAO -1998).

تلفات (Loss Food)؛ افت کمی و کیفی محصول در مراحل برداشت، جا به جایی، نگهداری، انبارداری و توزیع ، و دور ریز(waste Food) ؛ افت کمی و کیفی محصول در مراحل خرده فروشی و مصرف است (FAO –2019 ).

به کلیه بقایا و زائدات اجباری حاصل از عملیات تولید، برداشت، پس از برداشت و فراوری، پسماند (Residue) اطلاق می شود(FAO -2005) بقایا و زائدات اجباری حاصل ازعملیات پس از برداشت و یا فراوری و تبدیل، اغلب قابلیت تبدیل به محصولات باارزش در صنایع فراورده های غذایی و یا سایر بخش های صنعت را دارند.

به طور کلی در حلقه های مختلف زنجیره ارزش، هرگونه کاهش کمّی(جرمی) یا کیفی (ارزش غذایی یا بهداشتی) یا اقتصادی در غذای خام یا فرآوری شده(که اساساً با هدف مصرف انسانی تولید شده باشد)، و کاهش بهره وری درمنابع و نهاده های تولید را در پی داشته باشد و پیشگیری، کنترل و مدیریت آن با مشارکت ذینفعان زنجیره ارزش امکان پذیر باشد، ضایعات(تلفات و دورریز) محصولات کشاورزی محسوب می شود)موسسه تحقیقات فنی ومهندسی کشاورزی –1403)

برخی ازعمده ترین دلایل ایجاد ضایعات و تلفات محصولات کشاورزی عبارتند از:

• کشت و تولید محصول بیش از نیاز واقعی.
• سوء مدیریت و سیاستگذاری های نامناسب در تولید و قیمت گذاری محصول(عدم برداشت محصول به دالیل اقتصادی).
• عدم انتخاب زمان مناسب برداشت.
• روش نامناسب برداشت(ریزش یا آسیب به محصول در زمان برداشت(.
• انبارداری نامناسب و طوالنی مدت.
• فراوری و بسته بندی نامناسب محصول.
• حمل و نقل نامناسب محصول.
• آسیب دیدگی محصول در زمان حمل و نقل، ابجایی و انبارداری.
• خرید و فراوری محصولات کشاورزی و سرو غذا، بیش از نیاز و مصرف، توسط خانوارها.

میزان تولید و حدود ضایعات محصولات کشاورزی اولویت دار در کشور

(22محصول عمده حدود 90 درصد ضایعات)

میزان تولید و حدود ضایعات محصولات کشاورزی اولویت دار در کشور

• ضایعات حدود 50% محصولات تولید شده در جهان در فاصله زمانی برداشت تا مصرف را از بین می برد.
• به طور متوسط 24 درصد میوه ها و حودود 42 درصود از سبزی ها در کشورهای در حال توسعه در فاصله تولید تا مصرف ضایع می شوند.

درکشور ما ضایعات، حدود 16 درصد از محصولات زراعی و حدود 28 درصد از تولیدات باغی در مراحل مختلف تولید تا مصرف را نابود می کند.

• ارزش برآورد شده ضایعات محصولات زراعی ≈ 12/2 میلیارد دلار در سال
• ارزش برآورد شده ضایعات محصولات باغی ≈ 8/7 میلیارد دلار در سال

در ایران هر روز به ازای هر نفر 134 کیلوکالری انرژی به هدر می رود..

یعنی سرانه روزانه هدر رفت غذا در ایران معادل 134 کیلوکالری است(FAO –2021 ).

براین اساس از حدود 120 میلیون تن محصول کشاورزی تولید شده درکشور(آمارنامه کشاورزی 1402)، سالانه حدود 34 میلیون تن ضایع شده ودور ریخته می شود.

این رقم معادل غذای بیش از 16 میلیون نفر در سال است.   

تعریف خلاقیت (Creativity)

 خلاقیت، خلق ایده ی جدید است، که کاربردی و مفید بوده و در سازمان تأثیر مثبت داشته باشد. خلاقیت، هسته ی اصلی کارآفرینی است. خلاقیت گرایشی برای یافتن راه حل ها و روش های مختلف و نشان دادن انعطاف پذیری است. مفهوم خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح جدید برای ارتقاء کمیت یا کیفیت فعالیت های سازمان مثل افزایش بهره وری، تولیدات یا خدمات جدید و کاهش هزینه ها.

تعریف نوآوری (Innovation)

• نوآوری ابزاریست که کارآفرین از آن جهت ایجاد و یا افزایش ارزش و درآمد استفاده می کند(یک موجودیت جدید یا تغییر یافته است، که باعث ایجاد ارزش یا توزیع آن می شود). )استاندارد 279 ISO  TC     با  عنوانInnovation) Management )
• نوآوری شامل یک اختراع اصلی و استفاده خلاقانه از آن است. فرایند نوآوری، تبدیل خلاقیت به محصول، کالا یا خدمت و ارائه آن به بازار برای دستیابی به سود است. نوآوری در کارآفرینی، فرآیندی است که کارآفرینان توسط آن فرصت ها را به ایده های قابل عرضه به بازار تبدیل می کنند(Kanter-1989).

تعریف کارآفرینی (Entrepreneurship)

به فرایند خلق ارزش جدید (مادی یا معنوی) از طریق یک تلاش متعهدانه با در نظر گرفتن ریسک های ناشی از آن کارآفرینی گفته می شود. واژه کارآفرینی از کلمه فرانسوی"Entrepreneurs"  به معنای "متعهد شدن" نشات گرفته است.

برخی از مهمترین فناوری های نوین در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی و تبدیل پسماندها و زائدات

فناوری زیستی(Biotechnology)

فناوری نانو(Nanotechnology)

Internet of Things(IOT) & Artificial Intelligence(AI) فناوری اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی

فناوری میدان های الکتریکی پالسی Pulsed Electric Fields (PEF)

فناوری میدان های مغناطیسی متناوب Oscillating Magnetic Fields (OMF)

High Hydrostatic Pressure(HHP)فناوری فشار هیدروستاتیک بالا

فناوری پالس های نوری Pulsed Light (PL)

Irradiation(IR)فناوری پرتودهی

Cold Plasma(CP)فناوری پالسمای سرد

و غیره ...